Omdat de Vereniging Museumhaven Amsterdam bestaat uit meer schepen dan die in het Oosterdok liggen zijn we een serie begonnen over de schepen van de leden. Hierin verteld een lid over de historie van zijn schip. We beginnen met de Nieuwe Zorg van Jos en Josijn Settels.
Nieuwe Zorg
De tjalk “Nieuwe Zorg” is in 1906 gebouwd in Meppel, op de grens van Overijssel en Drente, op de toenmalige scheepswerf van de Gebroeders Worst. Afmetingen zijn 22,72 m bij 4,79 m (in 1956). Of 22,60 m bij 4,82 m (in 1907). Dat wilde in de meetbrieven nog wel eens verschillen….
De geb. Worst hadden naar verluidt in die tijd een scheepsbouwmeester uit Groningen in dienst, en er zijn toen een aantal grote forse tjalken gebouwd van rond de 125 ton, met Overijsselse kenmerken zoals de berghouten voor die in een vrij scherpe hoek de bocht om gaan, maar ook met brede huidplaten en andere meer Groningse kenmerken. George Snijder heeft over de Meppelse scheepswerven een leuk boekje geschreven.
De “Nieuwe Zorg” is gebouwd in opdracht van schipper Cornelis Vennik, die domicilie had in Smilde. Volgens zijn jongste dochter Johanna (waarover later meer) had haar vader tegen Worst gezegd: bouw mij een schip met de afmetingen ongeveer als de Liena. En daarnaast had hij een aantal speciale wensen. Vennik had namelijk een eigen turfhandel, kocht turf in de veengebieden van Drente en Groningen, voer ermee – vaak met een stevige deklast – naar Noord- en Zuid-Holland en Utrecht en verkocht de turf daar aan herenhuizen en fabrieken.
De Nieuwe Zorg is dus gebouwd om zeilend de Zuiderzee over te gaan: hoge kop, veel zeeg, extra stringers in de kop, steunen naar dek voor de boeiing, en stevig zetboord erop van 35 cm, een ruim voordek, mast die naar verhouding vrij achterlijk staat, goed in balans ook al op fok en grootzeil. Ze kreeg een prachtig gelijnde roef, met schuivende raampjes voorzien van storm-schuifluiken, en een vast tussendekje voor de roef langs. Met een wc in de hoek aan stuurboord, een prachtige betimmering met alles in panelen uitgevoerd die door de schilder ge-hout werden. Zowel in de roef als in het achteronder. Vennik liet een mooi schip bouwen.
En ze was gebouwd voor de turfvaart met deklast: veel ogen in het gangboord voor de kettingen die over de luiken gespannen werden die als afdekking over de deklast lagen, extra ogen naast de roef om de bakstagen helemaal achterop vast te zetten in plaats van op de wantputtings. Hoeklijntjes tegen de zijwanden van de roef voor het opstapje om van achteruit boven op de deklast te komen. En niet een, maar twee spantvakken ruimte tussen de mastkoker en voorschild van de den. Zo past er precies een luik tussen: “mijn vader stapelde daar de luiken die hij niet gebruikte voor de deklast”, volgen Johanna.
Cornelis Vennik was in 1893 getrouwd met Antje van der Velde, en ze ze kregen 10 kinderen. Vrouw Antje overleed al in 1928, en dochter Johanna, aan boord geboren in 1908, bleef aan boord tot 1935 om haar vader te helpen. In dat jaar ging de tjalk over van Cornelis sr naar Cornelis jr, de derde zoon en geboren in 1903. Ook in dat jaar trouwden zowel Cornelis jr, met schippersdochter Johanna de Vroome, als ook Johanna, met Engbertus de Vroome (de broer van Johanna). Cornelis en Johanna noemden de tjalk “CorJo”, en voeren er vracht mee ongeveer 1963. Cornelis jr. liet in 1936 meteen een motor inbouwen, een 1-cilinder Rennes gloeikopmotor van 1927, 33 pk bij 330 toeren, staande voor de roef – hij paste er niet onder – met een ingang via luiken op het tussendekje. Ingebouwd door Worst in Meppel. Het laadvermogen nam van 124 naar 119 ton af. Terwijl zijn vader hoofdzakelijk turf vervoerde, zat Cornelis jr in allerlei vrachten, waaronder vlas over de Schelde naar België, maar ook vrachten naar de Waddeneilanden. In 1956-57 heeft een tweede grote verbouwing plaatsgevonden, waarbij het tuig van boord ging, mastkoker en mastdek verwijderd werden en de verhoogd en naar voren doorgetrokken werd. Er kwam toen ook een stuurhut op het achterdek, en het laadvermogen nam toe naar 121 ton. Deze ontwikkelingen passen bij het naar verhouding beperkte aantal metingen van de tjalk:
- 25 juli 1907 – Zwartsluis – Zs160N – 124,256 ton – naam “Nieuwe Zorg” – C Vennik (sr)
- 25 september 1935 – Groningen – G4195N – 119,489 ton – naam “Corjo” – C Vennik (jr.)
- 1 november 1937 – Groningen – G4195N (zelfde nummer!) – 119,489 ton – naam “Corjo” – C Vennik
- 18 februari 1958 – Rotterdam – R23565N – 121,119 ton – naam “Corjo” – C Vennik (jr.)
Vennik jr. verkocht de tjalk begin 60’er jaren, toen het erg slecht in de vrachtvaart ging. Er is nog een jaar of 10 mee doorgevaren, waarna ze halverwege de 70’er jaren opgelegd werd en alleen nog als opslag gebruikt werd.
In 1981 kochten Jos en Stijn Settels de tjalk, en begonnen aan een restauratie terug naar de staat van zeilschip met hulpmotor. De Rennes stond toen nog steeds in de machinekamer, had al een hele tijd niet meer gelopen, maar was weer aan de praat te krijgen en is in etappes volledig gereviseerd, en heeft nog 10 jaar trouwe dienst gedaan. Toen scheurde de kop, en is hij naar een verzamelaar gegaan. Er staat nu een 6 cilinder DAF 825 voor in de plaats. Na een aantal jaren met een oud katoenen tuig gezeild te hebben, is er in 2013 een nieuw grootzeil en fok op
gekomen, gemaakt in oude stijl door Simon den Boer.
Er zijn dus 3 grote tijdvakken te benoemen, en het bijzondere is dat in alle drie een Johanna aan boord was: van 1906 tot 1935 eerst moeder en later dochter Johanna, van 1935 tot 1963 Johanna, echtgenote van Cor jr., en van 1981 tot heden Josijntje Johanna Margaretha, echtgenote van Jos.
In 1984 zijn drie van deze Johanna’s samen aan boord geweest, in Meppel, toen de Nieuwe Zorg daar weer afgemeerd lag. Cor jr. was in 1976 overleden. Met name dochter Johanna Vennik die de zeiltijd van 1908 tot 1935 had meegemaakt, was een wandelende encyclopedie voor ons. Ze wist nog veel, en zat vol met verhalen.
Wel veel informatie en verhalen dus, maar tot op heden nog geen oude foto’s uit de zeiltijd gevonden, helaas. Als iemand die wel heeft, houden we ons aanbevolen!
Jos en Josijn Settels,
januari 2022.
