Na 100 jaar van voorspoed en tegenslag, vierde de KNSM in 1956, enthousiast en vol optimisme voor de toekomst, haar eeuwfeest. Ter ere van het honderdjarig bestaan schonk het hele personeel – zo’n 5000 mensen, varenden, walpersoneel, medewerkers over zee en gepensioneerden – het monument aan de directie van de KNSM. Een bronzen beeldengroep in een bassin met fonteinen. De beeldengroep stelt zeegodin Amphitrite voor met haar gevolg. Zij zit op de rug van een hippocamp, half paard half vis. Naast haar springen dolfijnen op. Zoon Triton, half mens half vis, blaast op zijn hoorn. In het bassin liggen zwerfkeien. Op een van de keien staat een gedicht van Adriaan Roland Holst (1888-1976), dat hij speciaal voor deze gelegenheid maakte.
Griekse zeegodin
De Belgische beeldhouwer Termote koos voor een Griekse zeegodin, omdat de talrijke KNSM vrachtschepen namen droegen van helden, goden en godinnen uit de Griekse mythologie. De zeenimf Amphitrite is echtgenoot van Poseidon en woont in een paleis op de bodem van de zee. Poseidon, God van de zee, heerser over de wateren, is waarschijnlijk ooit god van de paarden geweest. Hij kon zelf de vorm van een paard aannemen. Amphitrite, op de rug van de wilde Poseidon-in-paardengedaante, maant de zeegod en de zee tot kalmte. Amphitrite als schutsgodin van de schepen en hun bemanning op zee.
Bij de feestelijke onthulling in 1956 stond de fontein op het KNSM-eiland in het door tuinarchitecte Mien Ruys ontworpen park voor het kantoor van de rederij. Op het in diep water gelegen eiland in het IJ had de KNSM omstreeks 1900 een nieuwe haven aangelegd voor de grotere zeeschepen.
De heer G.L. Schepers sprak in zijn welkomstwoord namens de schenkers de hoop uit dat: “Amphitrite opgaand en voortgaand het zinnenbeeld van de KNSM moge zijn in de volgende 100 jaar. Het monument is een symbool van grote verbondenheid tussen de KNSM en de zee en een bewijs van de grote eensgezindheid in de KNSM”. Directeur Ir. W.H. Kruyf beaamde dit in zijn dankwoord. “De KNSM gaat dankbaar en vol moed een tweede eeuw in onder de schutsgodin Amphitrite”.
Maar de geschiedenis van de KNSM zou al na twintig jaar eindigen, in 1977. In 1973 vormde de KNSM met verschillende andere transportbedrijven en havenbedrijven een concern, de ‘KNSM Group’. Saneringen, verkoop en ontslagen waren het gevolg. De KNSM Group verhuisde naar Rotterdam, maar de positie van het bedrijf werd steeds moeilijker tot de Nedlloyd tenslotte de KNSM overnam. Daarmee eindigde de geschiedenis van de eerste en laatste grote rederij van Amsterdam.
De KNSM verliet in 1977 het IJ-eiland en droeg de fontein over aan de gemeente Amsterdam. In 1979 liet de gemeente de beeldengroep opslaan in het gemeentelijk entrepot aan de Cruquiusweg, waar het werd vergeten.
De fontein is zoek
Een groep oud-KNSM-ers had de ‘Vereniging van ex-employés van de Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij’ opgericht. Zij kwamen regelmatig bij elkaar om “te praten over de vele onderwerpen die na aan het hart lagen”. Zij noemden zich de “Kroonvaarders” en gaven een blad uit met dezelfde naam. Op de eerste grote reünie in 1985 die in het Scheepvaartmuseum werd gehouden vroegen de Kroonvaarders zich af waar Amphitrite was gebleven. Zij vonden dat een stukje geschiedenis bewaard moest blijven en richtten een werkgroep op die de opdracht kreeg de beeldengroep uit de vergetelheid te halen en weer een plek te geven. Jouke A. van Keulen, oud-KNSM-stuurman en voorzitter van de vereniging, werd de stuwende kracht achter de commissie ‘Redt Amphitrite’. In 1986 ging de commissie aan de slag. Na lang speuren werd de gehavende beeldengroep in de modder gevonden. Het 5000 kilo wegende paard met de zeegodin, haar zoon Triton met zijn hoorn, de dolfijnen en de zwerfkeien werden per dekschuit en trein vervoerd naar een tijdelijke opslag in een loods van Combined Terminals Amsterdam. Daar werd het kunstwerk gerestaureerd door M. Serton van de firma Hoefnagel & Meijn. De restauratie en het herplaatsen van de beeldengroep kostte veel geld. De gemeente nam een gedeelte voor haar rekening. Sponsors, fondsen en inzamelingen moesten de ontbrekende som opbrengen. ‘Redt Amphitrite’ werd omgezet in de Stichting Beeldengroep ‘Amphitrite’ met officiële statuten. De stichting begon met de werving van sponsoren met steun van het Comité van Aanbeveling waarin verschillende oud-directeuren van de KNSM zitting hadden. Na vele gesprekken met gemeentelijke instanties vond men een plek in het water van het Oosterdok bij de IJ-tunnel, in het Nautisch Kwartier. De Stichting Nautisch Kwartier was een van de 41 sponsors die de herplaatsing van Amphitrite mogelijk maakten. Alle beelden zijn op precies de zelfde plaats in het bassin gegroepeerd als in 1956 op het KNSM-eiland.
Op 5 september 1989 werd de beeldengroep voor de tweede keer feestelijk onthuld. Honderden oud-KNSM-ers woonden de plechtigheid bij. Stuurman Jouke van Keulen hield een feestrede. Tot slot richtte hij zich tot wethouder J. van Duyn. “De beeldengroep werd u door de directie van de KNSM geschonken. …Ik hoop dat Amphitrite in ere wordt gehouden en iedere dag bespoten en belicht wordt. Zij verdient dit als ode aan de KNSM en aan al die KNSM-ers die hebben gewerkt voor deze prachtige stad”. Mevrouw M. van Keulen-Bruin, onthulde de beeldengroep en wethouder Van Duyn beloofde dat Amsterdam voortaan voor onderhoud van de beeldengroep zou zorgen.
Sinds 2014 staat de watersculptuur weer op het KNSM-eiland; niet ver van de oorspronkelijke plek, op het Azartzplein.
